Geschiedenis
Het geuzenlied Merck toch hoe sterck werd geschreven door Valerius in 1622.
Waarom werd hij hiertoe geinspireerd.
Bergen op Zoom was in 1576 na de Spaanse furie van Antwerpen in Staatse handen
gekomen. Nooit heeft zij zich meer laten innemen door de Spanjaarden.
Als enige Brabantse stad bleef zij een gewichtige frontiervesting, ver
vooruitgeschoven in vijandelijk gebied. Twee grote belegeringen heeft zij doorstaan
door grote veldheren als Parma en Spinola, zo ook verschillende pogingen tot
overrompeling, het altijd op de loer liggende verraad en de steeds de kopopstekende
pestepidemieën.
Dat dit veel heeft gevergd van deze kleine vestingstad en haar dappere bewoners
laat zich raden. De groep Merck toch hoe Sterck Bergen op Zoom beeldt de
hoofdrolspelers uit uit deze belangrijke periode van de geschiedenis en de vorming
van het huidige Nederland.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bergen op Zoom ten tijde van de 80-jarige oorlog 1568-1648.
Jan van Glymes IV was heer en eerste markies van Bergen op Zoom, graaf van
Walhain en stadhouder van Henegouwen. Hij regeerde van 1550-1567. Jan van
Glymes IV, ook wel Jan van Bergen genoemd. Hij is een katholiek en groeit op aan
het hof van Maria van Hongarije, de landvoogdes.
Daar ontmoet hij de 5 jaar jongere Willem van Oranje Nassau. Zij geraken goed
bevriend.
Als Philips de II zijn vader Karel de V opvolgt als koning van Spanje waarvan de
Nederlanden in die tijd deel uitmaken, mogen Willem en Jan van Glymes hem op
gaan halen van de grens met Italie. Philips II heeft weinig op met de Nederlanden.
Hij vertrekt weer naar Spanje. Hij laat zich niet meer adviseren door de Raad van
Staten, waarvan ook Jan IV deel uitmaakt en dat leidt tot een grotere verwijdering
tussen Philips en de Nederlanden. De calvinisten krijgen meer aanhang vanuit
Frankrijk en eisen een grotere godsdienstvrijheid. Philips daarentegen geeft de kerk
steeds meer macht, laat het volk steeds meer belasting betalen, om zijn legers te
betalen om tegen de Fransen te vechten.
De adel verzet zich meer en meer tegen de wetten (plakkaten) van de koning.
Montigny en Jan IV zullen afreizen naar Spanje om een compromis toe te lichten.
Jan is echter ziek voordat hij op reis kan. In 1567 vertrekt hij alsnog naar Spanje.
Het leidt echter nergens toe, want in de Nederlanden breekt de beeldenstorm los.
De koning moet zelfs troepen uit Duitsland laten komen om de orde te herstellen.
Jan van Glymes wil graag terug naar Bergen op Zoom om te herstellen. Hij krijgt van
de koning pas toestemming als die zeker weet dat Jan niet meer zal herstellen. Jan
IV sterft in Segovia (Spanje). Hij wordt wel begraven in de St. Gertrudiskerk op 1
september 1567. Het Markiezaat Bergen op Zoom gaat over in de handen van
'vreemde' families. In 1568 begint de 80 jarige oorlog. Ook Montigny zal Spanje niet
levend verlaten.
1567 Philips de II probeert het protestantisme in de Nederlanden uit te roeien en
stuurt Alva met een leger naar de Nederlanden om de orde te herstellen.
1568 Willem van Oranje betaalt uit eigen zak een leger uit Duitsland en valt de
Nederlanden binnen. Philips laat, uit wraak, graaf Egmond en Horne onthoofden.
1572. De Watergeuzen veroveren den Briel op 1 april. Geeft een geweldige impuls
voor de opstand. Diverse Zeeuwse en Hollandse steden sluiten zich aan bij Oranje.
1576 Pacificatie van Gent, waarbij de Staten-Generaal van de Nederlandse gewesten
zich aansluiten bij de Hollands-Zeeuwse opstand. Paulus en Marcelis Bakx ,
katholieken uit Den Bosch kiezen voor de zijde van Willem van Oranje en gaan in
dienst.
1579. de Unie van Atrecht en Utrecht.
De zuidelijke gewesten Artesië en Henegouwen beloven, in de Unie van Atrecht, het
katholieke Spaanse gezag weer te erkennen. In reactie hierop sluiten een aantal
noordelijke gewesten samen met enkele Vlaamse en Brabantse steden de Unie van
Utrecht, waarin zij aankondigen de strijd tegen de Spanjaarden voort te zetten. In
deze twee unies ligt de kiem van de scheiding tussen de noordelijke en de zuidelijke
Nederlanden.
1580: Filips II doet Willem van Oranje in de ban.
1580 De Bergse Beeldenstorm. Jan van Wittem vertrekt naar Wouw. Pastoor Lancriet
verplaatst zijn zetel eveneens naar Wouw.
1581: het Plakkaat van Verlatinge.
Zeven noordelijke gewesten besluiten de Spaanse koning niet langer te erkennen. Zij
leggen dit besluit vast in het Plakkaat van Verlatinge.
1582 Marcelis Bakx arriveert in Bergen op Zoom. Hij vormt een ruitervaan en
vertrekt naar Zutphen om Lochem te helpen ontzetten. Als hij terugkeert naar
Bergen is ook zijn broer Paulus gearriveerd. Deze heeft dan al een ruitervaan
gevormd. Marcelis wordt luitenant in het vaan van zijn broer. Vier jaar later zal hij
zijn eigen vaan oprichten. Vanuit Brugge vlucht Baselius minor naar Bergen op
Zoom. Hij wordt een goede vriend van de Bakxen.
1584: Willem van Oranje vermoord.
Willem van Oranje wordt op 10 juli in Delft vermoord door Balthazar Gerards, een
fanatieke katholiek.
1585: calvinisten vluchten naar het noorden.
Antwerpen valt weer in Spaanse handen. Tienduizenden calvinisten vluchten naar
het noorden: een belangrijke impuls voor de Hollandse steden, met name voor
Amsterdam. Prins Maurits, zoon van Willem van Oranje, 18 jaar, wordt stadhouder
van Holland en Zeeland.
1588: Johan van Oldenbarneveld en Prins Maurits.
Nadat nieuwe landsheren (de Franse Hertog van Anjou en de Engelse Graaf van
Leicester) geen succes zijn gebleken, besluiten de Zeven Verenigde Nederlanden
zonder vorst, als republiek, hun verbond voort te zetten. Johan van Oldenbarnevelt,
de raadpensionaris (hoogste ambtenaar) van de Staten van Holland, ontwikkelt zich
tot een krachtige politieke leider. Prins Maurits blijkt een groot militair strateeg. In de
zomer vormt Filips II een Armada die de Engelse koningin Elizabeth I en de
opstandige Nederlandse gewesten een gevoelige klap moet toebrengen. De Spaanse
zeevloot lijdt een smadelijke nederlaag.
Parma bedacht toen dat hij Bergen op Zoom wel in kon nemen. Hij lag immers bij
Oostende met een leger van 36.000 man die na de nederlaag van de Armada niet
naar Engeland konden. Als Parma Bergen en Tholen kon veroveren, had hij de
sleutel tot Zeeland. Een paar verkenners van de Bakxen onderscheppen een paar
edelen die hen dit meedelen en verbaasd zijn dat het leger nog niet is gearriveerd.
Ook Koningin Elizabeth schrijft de Staten van Holland een brief waarin ze meedeelt
dat Parma zijn troepen verplaatst van Vlaanderen naar Brabant. Dit kan niet anders
zijn dan de verovering van Bergen op Zoom , de enige stad in het hertogdom
Brabant die nog niet onder Spaans gezag is gebracht.
In Bergen was de toestand alles behalve rooskleurig. Veel militairen, Engelsen,
Schotten, Walen, waren in de stad gelegerd, ingekwartierd bij de bevolking. Ze
kregen niet genoeg rantsoenen en waren de taal niet machtig.
Op 23 september is de stad onder beleg van de Hertog van Parma. De tent van de
hertog staat in de buurt van de Raayberg. In Bergen zijn maar 1500 man , terwijl de
Spanjaard er 36000 tot zijn beschikking heeft die als een ijeren ring rond de stad
liggen. De Bergenaren doen een beroep op Zeeland. Willoughby riest met Wilfort
naar de Staten van Holland om steun. De vijand doet een poging om Tholen in te
nemen bij laag water, maar veel Spanjaarden verdrinken in de Eendracht.
Versterkingen komen Bergen binnen, vlgs de boeken wel 5000 man.
De ritmeesters willen een uitval, de ruiters kunnen niet vechten in de stad. Ze doen
een uitval en deze is zeer succesvol. Er zijn meerdere van deze uitvallen. De
Spanjaarden hebben het weer ook niet mee. De herfst valt in, de moerasachtige
grond rond de stad wordt drassig van de regen. Op 12 november geeft Parma het op
en vertrekt. Paulus Bakx stijgt in aanzien, krijgt steeds meer vertrouwen. Wordt later
Gouverneur van de stad.
1590: het turfschip van Breda.
Het tij keert voor de Republiek, nadat de Spanjaarden aanvankelijk grote delen van
de opstandige gewesten hebben bedwongen. In maart 1590 wordt Breda veroverd,
dankzij het turfschip, waarin ruim 70 militairen naar binnen worden gesmokkeld die
de stadspoorten openen. Verovering van diverse steden volgt
Er hebben nog 5 aanvallen plaatsgevonden in de periode dat Paulus gouverneur was
van Bergen op Zoom.
1594; aanslag op de stad, juist als Maurits er is. Maurits is in die tijd Markies van
Bergen op Zoom
1597; Albertus van Oostenrijk wil de stad aanvallen met enkele duizende mannen.
Ze geraken tot in de gracht onder het Ravelijn. Twee schildwachten voorkomen
verdere acties.
1598: dood van Filips II.
Het bewind over de Nederlandse gewesten laat hij na aan zijn dochter Isabella,
gehuwd met aartshertog Albrecht van Oostenrijk.
1600: de slag bij Nieuwpoort - gouden eeuw.
Op aandringen Van Oldenbarnevelt probeert Maurits' leger Duinkerken te bereiken
om kapers uit te schakelen. Dat lukt niet, ondanks zijn overwinning op Spaanse
troepen bij het West-Vlaamse Nieuwpoort. Maurits, die vooraf had geprobeerd deze
veldtocht af te houden, keert woedend terug in de Nederlanden: het begin van de
verwijdering tussen hem en de raadpensionaris. Gouden Eeuw, economische en
culturele bloeitijd in de Republiek die grote politieke macht heeft.
1602; Aanval van Spanjaarden door de Steenbergsche Poort. Gouverneur Paulus
slaat de aanval af.
1602: de Verenigde Oostindische Compagnie.
Oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) voor de handel op Azië
1605; 21 augustus. Er volgt een aanval van 1400 Spaanse soldaten. Een aantal lukt
het om een gedeelte van het havenkwartier te bereiken. Ze moeten echter
terugtrekken vanwege de vloed om verdrinking te voorkomen.
1605; In september volgt weer een aanval. 5000 Spanjaarden veroveren enkele
poorten van de stad. Gouverneur Paulus Bakx wist de vijand terug te drijven.
1606 Paulus Bakx overlijdt in Bergen op Zoom. Hij wordt begraven in de St
Gertrudiskerk. Marcelis wordt later de Gouverneur van de stad.
1609-1621. Het 12-jarig bestand. Een periode van rust. De stad werd extra
verstevigd. Mensen geloven niet meer dat er verder nog oorlog komt.De Republiek
sluit een Twaalfjarig Bestand met de Habsburgse vorst, zeer tegen de zin van
Maurits. Rondom Oldenbarnevelt en Maurits vormen zich facties. Hun
tegenstelllingen worden aangewakkerd door een godsdienstig dispuut tussen de
Leidse hoogleraren Arminius (Remonstranten) en Gomarus (Contra-Remonstranten).
Oldenbarnevelt kiest de zijde van Arminius, Maurits van Gomarus. Een burgeroorlog
dreigt.
1618: de Dordtse synode.
Op de Dordtse synode, bijeengeroepen door de Staten-Generaal, wordt het
theologische dispuut beslecht ten gunste van de Contra-Remonstranten. Tevens valt
het besluit de bijbel uit de Hebreeuwse en Griekse grondteksten te vertalen in het
Nederlands. Deze Statenvertaling, die in 1637 klaar is, krijgt grote betekenis voor het
Nederlandse protestantisme, de Nederlandse cultuur en de Nederlandse taal.
1619: Van Oldenbarneveld onthoofd.
Oldenbarnevelt, gearresteerd in augustus 1618, wordt in mei 1619 onthoofd op het
Binnenhof in Den Haag. Zijn medestander Hugo de Groot, vooraanstaand
rechtsgeleerde, pensionaris van Rotterdam, wordt veroordeeld tot levenslange
detentie op Slot Loevestein. In 1621 ontsnapt De Groot in een boekenkist.
1621: de West Indische Compagnie.
Oprichting van de West-Indische Compagnie, voor de handel op Amerika.
1622; Ambrogio Spinola wil Bergen op Zoom en Steenbergen veroveren.
Steenbergen was in een dag veroverd; 18 juli 1622. Spinola wachtte echter te lang
om door te stoten naar Bergen. Vanuit het zuiden marcheerde Paulo Baglioni over
Huijbergen richting Bergen met 6 á 7000 man. Op 19 juli 1622 werd de stad
bedreigd via de Raayberg en (oud) Borgvliet. Spinola zelf zat in een van de 2
kwartieren op de Noordgeest. Hij wilde de haven afsluiten. Dat is echter niet gelukt,
zodat aanvoer van voedsel, manschappen en materieel mogelijk bleef. Een van de
havens die voor aanvoer zorgde was Veere. Daar was Adriaen Valerius
belastingontvanger. Onmiddellijk na de aftocht van Spinola schreef hij het
vers Merck toch hoe Sterck. Het is later toongezet op een Engels
soldatenlied. Prins Maurits kwam Bergen te hulp. Hij was op 2 oktober in
Roosendael. Spinola vernam dit en brak op 3 oktober zijn kampementen op.
1625: dood van prins Maurits. Zijn broer Frederik Hendrik volgt hem op: een groot
talent in politieke en militaire zaken. In Den Haag houdt hij, met zijn echtgenote
Amalia van Solms, op bijna vorstelijke wijze hof, onder meer aan het Binnenhof en in
het nieuwgebouwde paleis Huis ten Bosch.
1626 e.v.: reeks veroveringen van Frederik Hendrik.
Samen met zijn neef Ernst Casimir, stadhouder van Friesland en Groningen, begint
Frederik Hendrik een succesvolle reeks heroveringen, waarbij zij het noorden van
Brabant en delen van Zeeuws-Vlaanderen en Limburg aan de Republiek weten toe te
voegen. Hij zorgt voor de verdere fortificatie van Bergen op Zoom. Laat de forten de
Roovere, Pinsen en Moermont bouwen.
1628: Piet Heyn.
Vlootvoogd Piet Heyn maakt bij Cuba een Spaanse zilvervloot buit.
1632: verovering van de zuidelijke Nederlanden.
Frederik Hendrik onderneemt pogingen de Zuidelijke Nederlanden te veroveren.
Venlo en Roermond komen moeiteloos in zijn handen, maar Maastricht moet eerst
worden belegerd. Den Bosch was al twee jaar eerder veroverd (in 1629).
1637: verovering van Breda.
Frederik Hendrik neemt Breda in, zijn laatste verovering in de zuidelijke
Nederlanden. De grenzen van het latere Koninkrijk der Nederlanden beginnen zich af
te tekenen.
1639: de Armada.
De Spaanse koning vormt een tweede Armada. Het wordt, evenals de eerste keer (in
1588), een grote mislukking. Admiraal Maarten Harpertsz. Tromp verslaat de
Spaanse vloot.
1647: overlijden Frederik Hendrik.
Frederik Hendrik overlijdt. Zijn opvolger, Willem II, sterft in 1650.
1648: Vrede van Munster.
De vrede van Munster betekent het einde van de Tachtigjarige Oorlog. De Spaanse
koning erkent de 'Verenigde Nederlanden' als vrije en soevereine staat.
Stichting Merck Toch Hoe Sterck. Statietjalk 23, 4617 GN Bergen op Zoom Telefoon 0164 - 25 47 02 | E-Mail
Click to see